Bór na Czerwonem

---

Historia

Rezerwat „Bór na Czerwonem” stanowi jeden z najstarszych obszarów chronionych w Polsce. Ustanowiono go 13 października 1925 roku na podstawie decyzji Rady Miasta Nowego Targu. Pierwotnie rezerwat ten znany był pod nazwą „Na Czerwonem” i obejmował niewielką powierzchnię 5 ha, chociaż niektóre źródła podają 2 ha. O jego powołanie w szczególności zabiegali botanik, a także pionier ochrony przyrody, Władysław Szafer, oraz nowotarski biolog i lekarz Edward Lubicz-Niezabitowski.

Mimo formalnej ochrony teren rezerwatu był narażony na zniszczenie, między innymi poprzez wydobycie torfu. Kryzys ten zakończył się w 1938 roku, kiedy to powołano miejskiego gajowego, który podlegał kierownictwu Pienińskiego Parku Narodowego, zapewniając właściwy nadzór nad obszarem rezerwatu.

Po II wojnie światowej rezerwat został powołany na nowo, a decyzję tę podjął Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego 27 listopada 1956 roku (M.P. z 1956 r. nr 103, poz. 1194). Zgodnie z aktami powołującymi, rezerwat utworzono na obszarze 49,7 ha w celu zachowania torfowiska wysokiego, które charakteryzowało się dobrze zachowaną roślinnością typową dla tego typu terenów na Podhalu. W tym czasie rezerwat przyjął aktualną nazwę „Bór na Czerwonem”. W 2003 roku, z inicjatywy Nadleśnictwa Nowy Targ, powierzchnia rezerwatu została powiększona o dodatkowe blisko 65 ha, co doprowadziło do obecnych 114,66 ha.

W ostatnich latach rezerwat boryka się z problemem zarastania przez drzewa i krzewy, co zmienia typowy dla torfowisk wysokich, bezleśny charakter terenu, znany w tej okolicy jako pustacie lub puścizny. Zjawisko to prowadzi również do wysuszania terenu z powodu zwiększonego poboru wody z podłoża. W odpowiedzi na te wyzwania, w styczniu 2024 roku rozpoczęto w ramach projektu „Karpaty łączą” wycinkę drzew i krzewów, co jest częścią działań ochrony czynnej, finansowanych z funduszu norweskiego.

Geologia

Torfowisko „Na Czerwonem” jest jednym z kluczowych torfowisk wysokich znajdujących się w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej. W wyniku działalności ustępujących lodowców, na tych dość jednostajnych i płaskich obszarach zaczęły tworzyć się znaczące pokłady wodonośnych żwirów. Z biegiem czasu zostały one przykryte warstwami glin, co sprawiło, iż stały się one nieprzepuszczalne dla wody.

Na takich odciętych stanowiskach, które praktycznie nie miały dostępu do wód gruntowych, rozpoczęła się formacja torfowisk wysokich około 8 tysięcy lat temu. Torfowiska te zyskują na wysokości, co skutkuje ich formowaniem w postaci płaskich kopuł. Takie struktury są zasilane wyłącznie wodą opadową, która jest niezwykle uboga w składniki odżywcze.

Charakterystyka tych torfowisk istniej w ich niskim wskaźniku pH, co wpływa na specyficzny skład szaty roślinnej oraz ich unikalny ekosystem.

Flora

Rezerwat charakteryzuje się ubogą florą, w której stwierdzono obecność kilku gatunków roślin. Można tu spotkać 15 gatunków wątrobowców, 33 gatunki mchów oraz 65 gatunków roślin kwiatowych i paprotników.

Duża część obszaru rezerwatu składa się z terenów otwartych, obejmujących zarówno torfowiska, jak i podmokłe łąki. W tych miejscach zidentyfikowano pięć różnych zespołów bezleśnych, które różnią się od siebie ze względu na siedlisko oraz charakterystyczny zestaw roślinności. Wśród nich znajdują się podbiałek alpejski, storczyk kukułka plamista, a w miejscach z zatrzymującą wodą można spotkać przygiełkę białą.

W obszarze rezerwatu występuje także pięć zespołów leśnych, w tym:

• Bór drzewokosy, który występuje tylko na kopule torfowiska. Tworzy go sosna drzewokosa, a wśród niej można spotkać kilka osobników kosodrzewiny oraz sosny zwyczajnej. W runie dominują gatunki charakterystyczne dla wysokotorfowiskowych mszarów, takie jak torfowiec, płonnik oraz widłaki, w tym goździsty i jałowcowaty,
• Bór torfowiskowy, rosnący na płaskiej powierzchni torfowiska. Drzewostan sosnowy w tym zbiorowisku ma niskie zwarcie sięgające 5-30%, a jego drzewa odznaczają się parasolowatym pokrojem. W runie znajdziemy bagno zwyczajne, borówkę bagienną, a towarzyszą im żurawina drobnoowocowa, wełnianka pochwowata oraz modrzewnica zwyczajna,
• Bór bagienny, gdzie warstwę drzew w znacznej mierze tworzy sosna zwyczajna, a jako domieszka występują brzoza czarna, brzoza omszona i świerk pospolity. W podszyciu dominują bagno zwyczajne oraz borówka bagienna,
• Podmokły bór świerkowy z borówką brusznicą,
• Podgórski wilgotny bór trzcinnikowy.

Nazwa rezerwatu „Bór na Czerwonem” pochodzi od glonu Zygonium ericetorum, który w okresie jesieni przybiera intensywną czerwoną barwę.

Fauna

W rezerwacie Bór na Czerwonem fauna większych ssaków obejmuje przede wszystkim sarnę oraz lisa. To charakterystyczne przedstawiciele rodzimej przyrody, które adaptują się do różnych warunków życia w lasach.

Jeśli chodzi o ptaki, wyróżniają się myszołów zwyczajny oraz bocian czarny, które można spotkać w tym obszarze. Warto zaznaczyć, że cietrzew, niegdyś obecny na tym terenie, w ostatnich latach przestał być obserwowany, co jest skutkiem postępującej sukcesji leśnej, prowadzącej do zmian w habitatech.

Wśród płazów można dostrzec kumaka górskiego, dzięki któremu ekosystem rezerwatu zyskuje różnorodność, natomiast wśród gadów najczęściej można napotkać zaskrońca oraz żmiję zygzakowatą.

Znaczenie ponadregionalne rezerwatu

Rezerwat Bór na Czerwonem cieszy się szczególnym znaczeniem na obszarze ponadregionalnym, stając się istotnym elementem ochrony przyrody w Polsce. Jest on objęty opieką programu Natura 2000, co podkreśla jego wagę w zachowaniu różnorodności biologicznej.

W ramach tego programu wchodzi w skład dwóch istotnych obszarów:

• pierwszy z nich to obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, który posiada status planowanego specjalnego obszaru ochrony siedlisk, znanego jako „Torfowiska Orawsko-Nowotarskie” (kod PLH120016), o łącznej powierzchni wynoszącej 8255,62 ha,
• drugi z kolei stanowi obszar specjalnej ochrony ptaków, również nazwany „Torfowiska Orawsko-Nowotarskie” (kod PLB120007), zajmujący powierzchnię wynoszącą 8218,52 ha.

Warto również zaznaczyć, że w 2018 roku rezerwat zdobył szczególne uznanie, zostając wpisanym na listę ramsarską, co podkreśla jego znaczenie w globalnym systemie ochrony mokradeł, z numerem 2339.

Turystyka

W 2009 roku na obszarze rezerwatu powstała nowoczesna ścieżka edukacyjno-przyrodnicza, której realizacja była możliwa dzięki Małopolskiemu Regionalnemu Programowi Operacyjnemu. Na tym szlaku zbudowano drewniane podesty, które prowadzą do wyznaczonej platformy widokowej. Z tego miejsca można bezpiecznie podziwiać rozległą kopułę torfowiska oraz majestatyczne góry, które otaczają kotlinę, w tym Tatry, Gorce i Pasmo Babiogórskie.

Ścieżka ta została zaprojektowana z myślą o wszystkich odwiedzających, w tym osobach z niepełnosprawnościami, co uwzględnia specjalne ułatwienia, takie jak dostosowana droga dojazdowa. Na trasie umieszczono pięć tablic informacyjnych, które dostarczają kluczowych informacji na temat flory i fauny tego unikalnego torfowiska, a także poruszają kwestie związane z jego ochroną.

---

Oceń: Bór na Czerwonem

---