Edward Sutor

---

Biografia

Edward Sutor urodził się w rodzinie wielodzietnej, gdzie już od najmłodszych lat kształtował swoje zainteresowania sportowe. Po zakończeniu edukacji w szkole podstawowej jego pasja do aktywności fizycznej przerodziła się w wyczynowe uprawianie sportu. Niestety, w roku 1940 nadeszła chwila, która odmieniła jego życie – został wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec, a później trafił do brutalnego obozu koncentracyjnego. To doświadczenie pozostawiło na nim trwały ślad, przez co powrócił z subiektywnym okaleczeniem psychicznym i utratą pamięci. W pierwszych latach po wojnie jedynym językiem, którym się posługiwał, były pojedyncze słowa, potrzebując wsparcia swojej siostry.

W 1958 roku Edward zaczął rzeźbić, wprowadzając w swoje dzieła bogactwo osobistych przeżyć. Jego prace w drewnie i kamieniu, tworzone prymitywnymi narzędziami, nie tylko oddają wyobrażenia o więźniach i oprawcach, ale również odzwierciedlają tragiczne doświadczenia, jakich doświadczył. Postaci, które stwarzał, mają wyraźnie zaznaczone cechy seksualne, co stanowi rodzaj manifestacji jego bólu. Te rzeźby są często zdeformowane i okaleczone, co być może odzwierciedla jego własny stan psychiczny.

W chwilach, kiedy czuł się lepiej, Edward tworzył inne prace, które obejmowały wizerunki tancerek, akrobatów, a także portrety jego samego oraz jego siostry. Dzięki rzeźbom mógł na nowo odkrywać prawdę o sobie oraz rekonstruować własne doświadczenia, płynnie przekształcając cierpienie w sztukę. Prace Edwarda Sutora można podziwiać w takich miejscach jak Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Muzeum Podhalańskie w Nowym Targu oraz Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, a także w licznych kolekcjach prywatnych.

Aleksander Jackowski, jeden z krytyków sztuki, pisał o Sutoru, że „Życie Edwarda Sutora ma dwa odrębne oblicza. Młodość, pierwsze zainteresowania szkolne egzotyką, mitologią, kulturą Azteków i – dramatyczna przerwa, wojna, straszliwe bicie; zostaje odarty ze wszystkiego: świadomości, pamięci, człowieczeństwa. Ludzki nieszczęsny strzęp. Powoli rekonstruuje siebie przez rzeźby, w nich wracają reminiscencje chłopięcych zainteresowań, powstaje świat nieprzenikniony: głów, totemów (?), tancerek, konwulsyjnych postaci. Przerażające wspomnienia obozu, rekonstruowane, jak? Czy tylko z punktu widzenia ofiary? Czy i oprawcy? Teatr?? Palenie, wieszanie, ekshumacja. Nie chciał o tym mówić. Nie chciał pozbywać się rzeźb. W nich było to, co zachował w życiu z siebie, z pamięci. Pod wpływem leków zrobił się łagodny, spokojny. Lawa pozostała w środku..” Aleksander Jackowski.

Wystawy

Rzeźby Edwarda Sutora po raz pierwszy zaprezentowano w nowotarskim Powiatowym Domu Kultury, co miało miejsce w marcu 1970 roku. Wkrótce po tej premierze, jego prace zostały nabyte przez Muzeum Tatrzańskie, które to zorganizowało szereg wystaw w Zakopanem, a także w takich miastach jak Kraków i Warszawa. Rzeźby Sutora miały zas zaszczyt reprezentować region Podhalu na wystawie folklorystycznej w Gera, Starej Lubowli oraz w Baltimore. Liczne obiekty sztuki zostały zakupione przez różne muzea, z czego najwięcej, bo aż 289 rzeźb, znajduje się w Muzeum Podhalańskim w Nowym Targu. Zostały one przekazane muzeum przez Urząd Miasta, po wcześniejszym ich zakupie od siostry artysty.

W 2008 roku swoją premierę miała wirtualna galeria twórczości Edwarda Sutora. Poza tym, jego rzeźby zaprezentowane zostały przez poznańską galerię „Tak”, w wystawie zatytułowanej „Res sacra miser”, której towarzyszył bogato ilustrowany katalog. W dniu 29 stycznia 2010 roku w Ratuszu Miejskim w Nowym Targu miała miejsce wystawa rzeźb Sutora, która była zorganizowana na piętrze, gdzie mieści się Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajerskiego. W uznaniu talentu artysty, wydarzeniu towarzyszyła promocja katalogu „Edward Sutor, Rzeźby”, stanowiącego do tej pory najpełniejszy zbiór fotografii rzeźb nowotarskiego Nikifora. Katalog został wydany dzięki inicjatywie burmistrza miasta, Marka Fryźlewicza. W tym samym czasie Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach zagościło 59 rzeźb artysty.

Dotychczasowe wystawy i prezentacje rzeźb Edwarda Sutora obejmują:

• pierwsza wystawa rzeźb Edwarda Sutora, Powiatowy Dom Kultury w Nowym Targu, marzec 1970 r.,
• Muzeum Tatrzańskie, Zakopane, czerwiec 1970 r.,
• Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Krakowie, grudzień 1970 r. (organizowana przez Muzeum Tatrzańskie),
• „Inni” Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, Warszawa, maj 1971 r. (organizowana przez Muzeum Tatrzańskie),
• „Rzeźby Edwarda Sutora”, Powiatowy Dom Kultury w Nowym Targu, czerwiec 1972 r.,
• „Rzeźby Edwarda Sutora z Nowego Targu”, Muzeum Tatrzańskie w Biurze Wystaw Artystycznych w Zakopanem, grudzień 1972 r.,
• „Rzeźby Edwarda Sutora”, Ratusz, Nowy Targ, sierpień – wrzesień 1986 r.,
• „Edward Sutor – rzeźby”, Muzeum Podhalańskie PTTK w Nowym Targu, 1988 r.,
• Wystawa sztuki naiwnej, Euroregion Tatry, Stara Lubowla, Słowacja, maj – czerwiec 1996 r.,
• „Rzeźba Edwarda Sutora”, Muzeum Okręgowe w Sączu, Muzeum Nikifora w Krynicy, lipiec – sierpień 1996 r.,
• „Świat rzeźb Edwarda Sutora” – Tatrzański Klub Kolekcjonerów, Zakopane, lipiec 1996 r.,
• Galeria Art Naif, Kraków, 1998 r., 2004 r.,
• Instalacja I – Sutor, spektakl Teatru KTO z Krakowa, czerwiec – lipiec 1999 r. przedstawienie prezentowane na festiwalach:
• – FETA 1999 – Gdańsk,
• – XVII Międzynarodowy Festiwal Teatru Ulicznego – Jelenia Góra,
• – Sztuka Ulicy 1999 – Warszawa „O Maskę Pierrota” – Chojnice 1999,
• – Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych – Kraków,
• „Edward Sutor – rzeźba”, Muzeum Podhalańskie PTTK w Nowym Targu, lipiec – październik 2003 r.,
• „Nikifor i inni. Polscy twórcy z kręgu Art Brut”, Pałac Sztuki, Kraków, listopad – grudzień 2004 r.,
• „Nikifor – Sutor” z cyklu artyści pogranicza, Euroregion Tatry, Nowy Targ, lipiec 2007 r.,
• „Edward Sutor Res sacra miser”, Galeria Tak, Poznań, październik 2008 r.,
• wirtualna galeria rzeźb Edwarda Sutora 2008 r., www.nowytarg.pl/sutor,
• Edward Sutor, rzeźby, Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach, 2009/2010 r.,
• Edward Sutor, Rzeźby, Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajerskiego w Nowym Targu, 2010 r.,
• Rzeźby Edwarda Sutora, Duża Galeria, Miejski Ośrodek Kultury w Gnieźnie, 2014 r.,
• Wystawa rzeźb Edwarda Sutora w stulecie urodzin artysty pt. „Szukający głowy” w Nowym Targu, 2017 r.

W 1987 roku Krzysztof Jaśkiewicz zrealizował film dokumentalny pt. „Świat według Sutora”. Ponadto, etiudę filmową z udziałem Edwarda Sutora stworzył także Tomasz Magierski. Wszelkie informacje pochodzą z katalogu „Edward Sutor, Rzeźby”, opublikowanego w Nowym Targu w 2009 roku.

---

Oceń: Edward Sutor

---