Stanisław Nowotny

---

Życiorys

Stanisław Nowotny przyszedł na świat 24 lutego 1895 roku w Nowym Targu. Był synem Kazimierza Nowotnego, adwokata, oraz Matyldy Mrowec. W swojej młodości, w latach 1905/6 – 1909/10, uczęszczał do Gimnazjum w Nowym Targu, które obecnie funkcjonuje jako I LO. W 1913 roku jako eksternista przystąpił do egzaminu dojrzałości w c. k. Wyższej Szkole Realnej w Krakowie, czyli w V LO w Krakowie, a następnie rozpoczął studia w Dreznie.

Legiony Polskie, udział w wojnie polsko-bolszewickiej

Rok 1914 przyniósł zmianę w jego życiu – przerwał studia i wstąpił do Legionów Polskich, gdzie zasilił szeregi V baterii II dywizjonu 1 pułku artylerii. Wkrótce po tym zachorował na czerwonkę i przebywał w szpitalu Technische Hochschule Karlplatz w Wiedniu, a następnie w szpitalu Czerwonego Krzyża w Nowym Targu. 18 marca 1919 roku, w wyniku dekretu Naczelnego Wodza Wojska Polskiego, został mianowany podporucznikiem artylerii 1 pułku artylerii polowej. Organizował również 1 pułk artylerii górskiej i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie 6 pułku artylerii polowej.

W drugiej część maja 1920 roku wziął udział w bitwie pod Horodyszcze oraz Wołkołata. W czerwcu 1920 roku, podczas walk o Aleksandrię nad Horyniem, doznał ciężkich ran. Konieczna była operacja trepanacji czaszki, po której ubytek kości w czaszce uzupełniono platyną. Po okresie rekonwalescencji został zwolniony z aktywnej służby wojskowej, a następnie zweryfikowany w stopniu porucznika w korpusie oficerów rezerwowych.

W latach 1923-1924 jego niezdolność do frontowej służby wojskowej skutkowała przydziałem mobilizacyjnym do 11 pułku artylerii polowej w Stanisławowie.

Studia i asystentura na Politechnice Lwowskiej

Studia na Politechnice Lwowskiej trwały od 1921 do 1925 roku, kończąc się uzyskaniem tytułu inżyniera chemika w czerwcu 1924 roku. W latach 1925-1926 pracował jako starszy asystent w Katedrze Chemii Fizycznej na tej samej uczelni, gdzie dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi studentami.

Budowniczy Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach

Początek kariery zawodowej Nowotnego związał się z Zakładami Chemicznymi „Azot” w Jaworznie. Od 1927 roku był liderem zespołu inżynieryjnego, który opracował projekt chlorowni oparty na elektrolizie przeponowej systemu Siemens-Billiter. Zespół wdrożył ten projekt, budując w latach 1928-1930 oddział chlorowni w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w Mościcach pod Tarnowem. Dzięki wysiłkowi oraz determinacji kierownika, produkcja związków chloru ruszyła w planowanym terminie – lipcu 1930 roku. Stanisław Nowotny jako kierownik Wydziału ChlorowniZakładów Azotowych w Mościcach był inicjatorem wielu innowacji w produkcji, w tym chloranu wapnia i podchlorynu sodowego.

II wojna światowa i śmierć w KL Auschwitz

W obliczu wybuchu II wojny światowej w 1939 roku, zgłosił się do Komendy Uzupełnień w Krakowie, jednak jego niezdolność do służby wojskowej spowodowała, że nie został wcielony do armii. Potem zgłosił się do Komendy Uzupełnień we Lwowie, gdzie po przyjęciu jako dowódca kompanii wziął udział w walkach z Niemcami w rejonie Dębicy, gdzie odniósł ranę. Po wojnie wrócił do pracy w Zakładach Azotowych w Mościcach.

Na skutek sprzeciwu wobec okupacyjnych zarządzeń, 20 stycznia 1940 roku został aresztowany przez Gestapo. Następnie, po przetrwaniu w tarnowskim areszcie, 3 czerwca 1940 roku został przewieziony do obozu KL Auschwitz, gdzie otrzymał numer 1004. Zmarł 6 lipca 1942 roku. Według relacji współwięźniów, po apelu porannym zgłosił się do obozowego szpitala. Tam, uznany za tzw. „muzułmana”, padł ofiarą morderczego działania esesmana Josefa Klehra, który wstrzyknął mu fenol do serca.

Rodzina

Stanisław Nowotny był najstarszym z sześciorga rodzeństwa, które obejmowało znaczące postacie w dziedzinie nauki i medycyny. Jego bracia i siostry to m.in. Bogumił Nowotny oraz Anna Nowotny-Mieczyńska, która pełniła rolę profesora biochemii w Instytucie Uprawy i Nawożenia Gleby w Puławach w latach 1899–1982. Wśród jego braci znajdował się również Adam Nowotny, który był prokuratorem Sądu Najwyższego II RP, działającym w latach 1900–1948, oraz Franciszek Nowotny, profesor biochemii w Wyższej Szkole Rolniczej w Krakowie (1904–1972). Pozostałą część rodziny stanowiła siostra Maria Nowotny.

W życiu prywatnym, Stanisław Nowotny był związany z Ireną Nowotny, z d. Olszanik. Para doczekała się dwójki dzieci: córki Ireny, która żyła w latach 1928–1968 i była lekarzem w II Klinice Chorób Wewnętrznych CM UJ, oraz syna Janusza, urodzonego w 1936 roku, który profesjonuje w dziedzinie chemii.

Upamiętnienie

Jego pamięć jest szczególnie uhonorowana w kilku znaczących miejscach, które przypominają o jego wkładzie w historię oraz poświęceniu w trudnych czasach. Warto zauważyć, że jego nazwisko znalazło się na:

• pomniku ofiar faszyzmu, który został odsłonięty 30 września 1975 roku na cmentarzu komunalnym w Tarnowie Mościcach,
• tablicy umieszczonej na budynku głównym Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach, która została odsłonięta w 1986 roku,
• tablicy dedykowanej profesorom i uczniom nowotarskiego gimnazjum, którzy polegli i zostali zamordowani podczas wojen, odsłoniętej 9 listopada 2012 roku w budynku szkoły przy pl. Krasińskiego 1 w Nowym Targu.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Nowotny był osobą wyróżniającą się różnorodnymi odznaczeniami, które świadczyły o jego odwadze oraz poświęceniu na rzecz ojczyzny. Wśród jego wielu nagród znalazły się:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari, przyznany w 1921 roku,
• Krzyż Niepodległości, przyznany w 1932 roku,
• Krzyż Walecznych, numer 4501, otrzymany w 1920 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Krzyż Legionowy, numer 3877, nadany 14 stycznia 1927 roku.

---

Oceń: Stanisław Nowotny

---