Czesław Franciszek Pajerski

---

Życiorys

Czesław Franciszek Pajerski był synem Józefa Pajerskiego i Anny z Zychów. Edukację rozpoczął w szkole powszechnej w Nowym Targu, a następnie kontynuował naukę w Technikum Elektrycznym z siedzibą w Krakowie.

W 1962 roku wziął ślub z Anną z Wójcigów, z którą stworzył rodzinę, mając dwoje dzieci. Ich córka, Katarzyna, pasjonowała się etnografią, a syn, Piotr, pracował jako nauczyciel wychowania fizycznego.

Czesław Franciszek Pajerski odszedł z tego świata i został pochowany w Nowym Targu, w zabytkowej części lokalnego cmentarza, usytuowanego w pobliżu kościoła św. Anny.

Poglądy

Opieka, którą Czesław Pajerski otoczył zabytki, w szczególności podhalańskie kapliczki, niejednokrotnie prowadziła go do konfliktów z władzami komunistycznymi. Szczególnie problematycznym wydarzeniem, które skończyło się nawet jego uwięzieniem w Nowym Sączu, było wybudowanie kapliczki upamiętniającej walki z Niemcami, Sowietami oraz Słowakami z 1939 roku. Ta charakterystyczna słupowa kapliczka, dedykowana tragicznym próbom odzyskania niepodległości, miała swoją lokalizację na prywatnym terenie Pajerskiego znajdującym się na Polanie Rusnakowej pod Turbaczem. Miejsce to było pierwotnie stacjonowaniem partyzantki, która na początku prowadziła walki przeciwko Niemcom, a w późniejszym czasie toczyła boje z reżimem komunistycznym, walcząc aż do połowy lat pięćdziesiątych.

W odpowiedzi na żądanie Służby Bezpieczeństwa w 1979 roku, aby zlikwidować tę kapliczkę, Pajerski sprytnie wykorzystał pozwolenie na budowę szopy. Wespół z grupą górali zrealizował projekt obudowy kapliczki na planie krzyża Virtuti Militari, tworząc nową kaplicę. W budowie aktywnie uczestniczyli znani górale: Stefan Mrugała, Jan Batkiewicz, Jan Niemiec, Bartłomiej Czubernat oraz Józef Sulka. Od tego czasu, motywowani tą wyjątkową dedykacją, górale z pasją bronili kaplicy, którą zadedykowano papieżowi Janowi Pawłowi II. Jest ona obecnie znana pod nazwą Kaplicy Matki Boskiej Leśnej Królowej Gorców, a także jako kaplica papieska lub partyzancka.

Zarówno w dniu poświęcenia, które miało miejsce 17 września 1980 roku, kaplica została uświęcona przez o. Kazimierza Krakowczyka. Stał się on legendarnym opiekunem tego miejsca oraz organizatorem wydarzenia, w którym razem z Związkiem Podhalan odbywały się Msze Ludzi Gór, a ks. prof. Józef Tischner wygłaszał swoje znane kazania o ślebodzie. Po dwóch latach, jesienią, Pajerski zrealizował kolejny ważny projekt, budując jeden z pierwszych pomników katyńskich, który umieścił za kaplicą. Na solidnym betonowym pomniku widnieje tabliczka z treścią:

„1920–1980 Rycerzom obrońcom wolnej Rzeczpospolitej pomordowanym przez wrogów i zdrajców z SS-Gestapo, KPP-PZPR, UB-SB, NKWD-GPU”

W czasie stanu wojennego Pajerski, jako zaangażowany członek Solidarności, zajmował się kolportażem podziemnej gazety podhalańskiej „Janosik”, wnosząc swój wkład w działalność opozycyjną.

Nagrody

Czesław Franciszek Pajerski był osobą, która otrzymała liczne odznaczenia za swoją działalność na polu kultury i społeczności lokalnej.

Wśród jego wyróżnień znajdują się:

• Złota Odznaka PPTK,
• Złota Plakietka Światowida,
• tytuł „Zasłużony Działacz Kultury”,
• Zasłużony dla Ziemi Nowotarskiej,
• odznaczenie Zasłużony dla m. Nowy Targ – jednakże, w 1994 roku odmówił jego przyjęcia w ramach protestu przeciwko przeniesieniu muzeum do znacznie mniejszego lokalu w ratuszu,
• oraz odznaka za pracę z młodzieżą.

Praca zawodowa

Do roku 1995 Czesław Pajerski był aktywnie czynny zawodowo, zatrudniony w oddziale Zakładu Energetycznego w Krakowie, gdzie pracował aż do momentu przejścia na rentę. Jego uwagę zwróciły spadki stanu zabytków, co skłoniło go do działania w celu ich ochrony. Wzbudziła w nim potrzeba, by angażować się w działalność na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. W rezultacie, Czesław stał się członkiem PTTK oraz opiekunem zabytków w powiecie nowotarskim.

Na szczególną uwagę zasługiwał stan kościółka św. Anny w Nowym Targu, obiekt, któremu poświęcił wiele uwagi oraz wysiłku. Zajmował się również starą częścią cmentarza nowotarskiego oraz zielenią na placu Słowackiego, dążąc do zachowania ich wartości historycznych.

Jednym z jego ważnych działań była inicjatywa odtworzenia zniszczonego kopca grunwaldzkiego w Nowym Targu oraz przeprowadzenie renowacji krzyża grunwaldzkiego w Szaflarach, co miało istotne znaczenie dla lokalnej społeczności. W dniach 12 i 13 października 1959 w Wieliczce, podczas zjazdu społecznych opiekunów zabytków województwa krakowskiego, Czesław zgłosił wniosek o powołanie muzeum regionalnego w Nowym Targu. Propozycja ta uzyskała poparcie ze strony Zarządu Głównego PTTK, co stanowiło krok ku ochronie dóbr kultury oraz popularyzacji regionalnych muzeów.

Od tego momentu rozpoczęła się współpraca grupy założycieli, wśród których znaleźli się również Czesław Stahl, Stefania Przybysz-Szewczyk, Balbina Białońska, Wacław Giełczyński, Franciszek Potoczek oraz Alojzy i Teofil Zubek. Ich pierwszym zadaniem było gromadzenie kolekcji, która miała w przyszłości zasilić nowo powstające muzeum. Mieszkańcy Nowego Targu aktywnie wspierali ten projekt, przekazując wyroby rzemieślnicze, fotografie, narzędzia oraz zabytkowe przedmioty codziennego użytku.

W ciągu 7 lat działania tego przedsięwzięcia zebrano około 1500 eksponatów etnograficznych i historycznych, a wśród nich znaczną część stanowiły przedmioty z prywatnych zbiorów Czesława Pajerskiego. Dodatkowo, jego wkład w muzeum dotyczył również powstania działu poświęconego nowotarskiemu drukarstwu, gdzie znalazły się odziedziczone po ojcu plakaty oraz publikacje.

Wspólnie z archeolożką J. Trzcińską, Czesław Pajerski w latach 1967-1970 angażował się w badania archeologiczne na terenie Nowego Targu oraz w Szaflarach, co wniosło wiele informacji o lokalnym dziedzictwie. W latach 80, pełniąc funkcję przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji Opieki nad Zabytkami w Nowym Sączu, przyczynił się do powstania izb regionalnych w wielu miejscach, takich jak Białka Tatrzańska, zagroda Blaszyńskich w Chochołowie, Chyżne, Bańska Niżna, Nowy Targ oraz w szkołach, w tym Izbie Pamięci w I Liceum Ogólnokształcącym w Nowym Targu.

W 1984 roku, z inicjatywy Czesława Pajerskiego, w Nowym Targu oraz Ludźmierzu, odbyła się ogólnopolska sesja muzealna połączona z wystawą, ukazującą stulecie muzealnictwa w Polsce. Jego pasja oraz zaangażowanie na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego nie tylko przyczyniły się do ochrony lokalnych skarbów, ale również zainspirowały innych do działania w tym kierunku.

---

Oceń: Czesław Franciszek Pajerski

---